Η βαλανιδιά (Quercus ithaburensis subsp. Macrolepis), είναι ένα σπουδαίο στοιχείο στην πολιτιστική εικόνα της Ελλάδας. Φυσικά δάση βαλανιδιάς είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά και πλέον ευπαθή οικοσυστήματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Το δάσος βαλανιδιάς Ξηρομέρου βρίσκεται στους νότιους λόφους των Ακαρνανικών ορέων της Δ. Ελλάδας, περίπου 30 χιλιόμετρα Β.Δ του Μεσολογγίου.
Η περιοχή εκτίνεται μεταξύ της λίμνης Οζερού, του ποταμού Αχελώου και των ακτών του Ιονίου, κοντά στον Αστακό. Ο πυρήνας της περιοχής του δάσους αποτελείται από μια γραμμή λόφων, δυτικά και νότια της λίμνης Οζερού με την ονομασία: Λόφοι Λιγοβιτσίου – Μάνινας, οι οποίοι καλύπτουν 6000 εκτάρια.
Το πυκνό και πανάρχαιο δάσος της βαλανιδιάς δημιουργεί μια τοποθεσία που κυριαρχείται από την βαλανιδιά, σε μια μοναδική μορφή στην Ελλάδα. Ανοικτές περιοχές από δασολίβαδα της βαλανιδιάς καλύπτουν επίσης μεγάλη περιοχή στους λόφους. Το δάσος βαλανιδιάς Ξηρομέρου περιλαμβάνει και μια ευρύτερη περιοχή, πέρα από την περιοχή Λιγοβίτσι – Μάνινα, που καλύπτει περίπου 10.000 εκτάρια. Μέσα στην ευρύτερη αυτή περιοχή λόφων το δάσος βαλανιδιάς κυριαρχεί και προσφέρει μια ποικιλία ενδιαιτημάτων στους ξηρούς αυτούς ασβεστολιθικούς λόφους, στα φρύγανα και στη μακία και μια απομονωμένη περιοχή από μεμονωμένες ομάδες της βελανιδιάς (Ouercus pubescens).
Ouercus pubescensΠεριλαμβάνει επίσης μια μικρή περιοχή αγροτικών εγκαταστάσεων. Δέκα μικρά χωριά ευρίσκονται στην περιοχή του δάσους.
Στο παρελθόν η οικονομία των χωριών συμπληρώνονταν με την συλλογή του βελανιδιού, σαν υλικό εξαγωγής για την τανίνη, η οποία κάποτε στήριζε την Μεσογειακή βιομηχανία βαφών και κατασκευής δερμάτων. Από το 1970 η φυσική τανίνη έχει αντικατασταθεί σχεδόν τελείως, από συνθετικές χημικές ουσίες, ενώ η συλλογή των βελανιδιών έχει σταματήσει και τα χωριά έχουν υποβαθμισθεί.
Τα δέντρα δεν αποτελούν πλέον μια πηγή βασικού βιοπορισμού και είναι εκτεθειμένα σε παράνομη υλοτομία για τις επιχειρήσεις ξυλείας και για θέρμανση.
παράνομη αυτή υλοτομία Η παράνομη αυτή υλοτομία είναι δύσκολο να σταματήσει με αποτέλεσμα αυτή η κατάσταση να έχει δημιουργήσει έντονο τοπικό ενδιαφέρον προκειμένου να προστατευθεί το δάσος που έχει απομείνει. Δυστυχώς το Βελανιδόδασος του Ξηρομέρου είναι μια από τις ελάχιστα μελετημένες περιοχές στην Ελλάδα και είχε παραμείνει εκτός των πρόσφατων δραστηριοτήτων προστασίας της περιοχής.
Η περιοχή είναι βεβαίως μια από τις πιο απειλούμενες περιοχές στην Ελλάδα .Επειδή η παράνομη υλοτομία και η χρήση του τόπου για διάφορες επιζήμιες δραστηριότητες έχουν άμεση αρνητική επίπτωση, η ομάδα έρευνας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ξεκίνησε μια μελέτη με την υποστήριξη της ομάδας προστασίας της φύσης της περιοχής, με την επωνυμία: «Οι φίλοι της Βελανιδιάς – Αμαδρυάδα» και έχει ενισχυθεί οικονομικά από το Υπουργείο Περιβάλλοντος.. Ο βασικός άξονας της μελέτης είναι η βιοποικιλότητα της περιοχής, καθώς και οι αξίες του δάσους.
Η χλωρίδα είναι πλούσια σε είδη. Κοντά στα 256 γηγενή φυτά έχουν καταγραφεί στην περιοχή κατά το διάστημα μιας και μόνης έρευνας της χλωρίδας την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2003. Αυτή η συλλογή περιλαμβάνει μερικά μάλλον σπάνια και ενδιαφέροντα είδη, όπως είναι οι εντυπωσιακές αποικίες της παιώνιας (Paeonia mascula russoi) και μια αξιόλογη ποικιλία από άγριες ορχιδέες που περιλαμβάνουν τα είδη: (Ophrys reinholdii) και την ( Ophrys helenae). Άλλα φυτά που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον και είναι εκτενώς διαδεδομένα στην περιοχή αποτελώντας αντικείμενο προστασίας είναι ο (Dictamus albus) και βραχόφυτα του πετρώδους εδάφους.
Paeonia mascula russoi
Ophrys reinholdii
Ophrys helenae
Dictamus albusΗ δασική και η ευρύτερη περιοχή έχει ορνιθολογικό ενδιαφέρον επειδή εδώ έχουν παρατηρηθεί και καταγραφεί 127 είδη πουλιών. Από αυτά 26 είδη ανήκουν στα σπάνια και κινδυνεύοντα (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ). Τέσσερα είδη δρυοκολαπτών ενδημούν στο δάσος εκ των οποίων η Μεσοτσικλιτάρα – (Dendrocopos medius) είναι ο πιο άφθονος. Σημαντικά είδη πουλιών που φωλιάζουν στην περιοχή είναι ο Φιδαετός (Circaetus gallicus), ο Σφηκιάρης – (Pernis apivorus), το Κιρκινέζι – (Falco naumanni) το μικρότερο γεράκι της Ευρώπης, η Κίσσα (Garrulus glandarius), καθώς και άλλα ενδιαφέροντα είδη των Βαλκανίων. Η περιοχή συνδέεται άμεσα με την λίμνη Οζερός, το Δέλτα του Αχελώου και τους υγροτόπους παρουσιάζοντας μια σημαντική και σπουδαία ποικιλία παρυδάτιων και υδρόβιων πουλιών.
Μεσοτσικλιτάρα – (Dendrocopos medius)
Σφηκιάρης – (Pernis apivorus)
Κιρκινέζι – (Falco naumanni)Η Κίσσα είναι στρουθιόμορφο πτηνό της οικογένειας των Κορακιδών, που απαντά και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Garrulus glandarius και περιλαμβάνει 35 υποείδη.
Η λατινική επιστημονική ονομασία του γένους Garrulus, προέρχεται από το ρήμα garrio «ομιλώ ακατάπαυστα, φλυαρώ», αλλά με ρίζα την πανάρχαια, ομηρική λέξη γήρυς ή γάρυς «φωνή, λόγος, κραυγή». Επομένως, ο όρος garrulus σημαίνει «ο ακατάπαυστα ομιλών, ο φλύαρος». Η ονοματοδοσία οφείλεται στην στριγκή -ενοχλητική πολλές φορές- φωνή του πτηνού.
Ο όρος glandarius στην επιστημονική ονομασία του είδους είναι αμιγής λατινικός και προέρχεται από το ουσιαστικό glans, -daris «βάλανος, βελανίδι». Επομένως, σημαίνει «αυτός που σχετίζεται με ή που αναφέρεται στα βελανίδια».
Οι Κίσσες είναι πουλιά παμφάγα, Το κυριότερο προτιμώμενο φυτικό υλικό, απαρτίζουν οι καρποί των δένδρων όπου συχνάζουν, ιδίως τα βελανίδια, ιδιαίτερα μετά την περίοδο φωλιάσματος, οπότε συλλέγονται και αποθηκεύονται. Πολλά αποθηκευμένα από τις Κίσσες βελανίδια δεν καταναλώνονται από αυτές με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται και να δημιουργούν καινούρια δέντρα Βελανιδιάς.
Έτσι το πουλί αυτό που απαντά στο δάσος βελανιδιάς στο Ξηρόμερο, θεωρείται ως σύμβολο της αναγέννησης του δάσους.
Η ποικιλία των βιοτόπων αποτελείται από λιβάδια, μικρής κλίμακας αγρούς, βραχώδεις περιοχές μικρής κλίμακας επίσης, ποικιλία δασικών εκτάσεων και βοσκοτόπων. Αυτές οι συνθήκες είναι πολύτιμες για την ανάπτυξη μιας βιοποικιλότητας, η οποία περιλαμβάνει έντομα και ερπετά, όπως τη σπάνια σαρκοβόρα ακρίδα Saga pedo, τη μεγαλύτερη Νυχτοπεταλούδα της Ευρώπης Saturnia pyri, ποικιλία από ερπετά όπως δύο είδη χερσαίας χελώνας, την Κρασπεδωχελώνα (Testudo marginata) και την Χερσαία Χελώνα του Χέρμαν (Testudo.hermanni), διάφορα είδη φιδιών και σαυρών σε αρκετά ενδιαφέροντες πληθυσμούς.- Άλλα ενδιαφέροντα σημεία της περιοχής που ευνοούν τη βιοποικιλότητα περιλαμβάνουν ένα μεγάλο αριθμό από υπεραιωνόβια δέντρα βελανιδιάς, νεκρή βιομάζα ιδεώδη για την ανάπτυξη ασπόνδυλων ειδών όπως μεγάλοι κάνθαροι του δάσους, καθώς επίσης σημαντική είναι και η παρουσία λειχήνων και μυκήτων. .
Saga pedo
Saturnia pyri
Κρασπεδωχελώνα (Testudo marginata)
Τα Θηλαστικά της περιοχής αλλά και άλλα είδη έμβιων όντων δεν έχουν πλήρως ερευνηθεί στην παρούσα μελέτη. Το Ξηρόμερο επομένως πρέπει ακόμη να θεωρείται ένας άγνωστος τόπος (terra incognita), όσον αφορά τη βιοποικιλότητα. Είναι βέβαιο ότι πολλά μεγάλα θηλαστικά έχουν εκλείψει, όπως το ελάφι Πλατώνι (Dama dama), που είχε περιγραφεί από τον βοτανολόγο του περασμένου αιώνα Heldreich και τον καλλιτέχνη- ερευνητή Leake και. το τσακάλι (Canis aureus) που εξαφανίστηκε πιο πρόσφατα.-
Πλατώνι (Dama dama)
τσακάλι (Canis aureus)
Αγριόγατα
Η περιοχή είναι σημαντικότατη από πολιτιστικής πλευράς. Η Ακαρνανία είναι διάσπαρτη από σημαντικά μνημεία του Μυκηναϊκού πολιτισμού και των Κλασσικών Ελληνιστικών χρόνων. Ερείπια από πόλεις και τείχη παλιών φρουρίων υπάρχουν κοντά στο δάσος βαλανιδιάς. Υπόλοιπα Βυζαντινών – χριστιανικών μνημείων, μικρές εκκλησίες και πολλά παλιά μονοπάτια υπάρχουν στους λόφους. Τα μονοπάτια αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί από Βλάχους βοσκούς επί αιώνες. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των χωριών και ο πολιτισμός είναι αυθεντικά κληρονομήματα και πηγές για εναλλακτικό τουρισμό.
Η συλλογή του βελανιδιού για εξαγωγή ήταν κύρια απασχόληση για τους κατοίκους της περιοχής για πάνω από 600 χρόνια και αποτελούσε έναν ισχυρό δεσμό μεταξύ των ντόπιων και του μοναδικού αυτού δάσους.
–Το δάσος βαλανιδιάς δυστυχώς δεν περιλαμβάνεται στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000.
Η σημερινή έρευνα αποτελεί μια ευκαιρία για να επεκταθεί η Προστασία και στη συγκεκριμένη περιοχή σαν αδιάσπαστο κομμάτι της ευρύτερης Ζώνης της λίμνης Οζερού που συμπεριλαμβάνεται στο εν λόγω Δίκτυο. Ο Βιώσιμος τουρισμός θα αποτελέσει επίσης ασπίδα προστασίας για το βελανιδοδάσος.
Προτείνεται στις τοπικές Αρχές να επικεντρώσουν την προσοχή τους στην καταπολέμηση των αυθαιρεσιών όπως είναι η διάνοιξη παράνομων δρόμων μέσα στο δάσος, γεγονός που διευκολύνει τη λαθροϋλοτομία. Άλλες πηγές ανθρώπινης πίεσης αποτελούν το παράνομο κυνήγι, η υπερβόσκηση και οι δασικές πυρκαγιές.
Παρά την προβληματική προστασία δεν είναι ακόμα αργά και υπάρχει χρόνος, αν υπάρξει και η θέληση, για να προστατευθεί και να σωθεί το μοναδικό αυτό δάσος.
Πηγή: Οικοτουριστικός οδηγός βελανιδοδάσους (μετφρ ), link: dasosxiromerou.gr
