Βυζαντινά – Μεταβυζαντινά Μνημεία

Μονή Παναγίας Μυρτιδιώτισσας

ιερα μονη μυριαςπαναγια μυρτιας

Στην διαδρομή Αγρίνιο – Θέρμο εκεί όπου ο δρόμος αφήνει τη λίμνη είναι χτισμένο το Μοναστήρι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Είναι ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας.
Το σημερινό ιερό είναι ο παλαιότερος ναΐσκος του 11ου αιώνα. Στα δυτικά του προσκολλήθηκε το 16ο αι. ο νεώτερος σταυροειδής ναός που επεκτάθηκε με προσθήκη νάρθηκα το 17ο αι. Ο ναός είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες του 12ου  ή 13ου αι. του1491, του 1539 και του 1712. Παλαιότερη παράσταση είναι αυτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που χρονολογείται τον 12ο ή 13ο αιώνα. Η καμάρα και η αψίδα του σημερινού ναού ιστορήθηκαν το 1491, από τον περίφημο ζωγράφο Διγενή Ξένο.
Σύμπλεγμα ναών Αγίας Σοφίας
ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΙΕΡΩΝ ΝΑΩΝ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ (ΜΩΚΙΣΤΑ) ΤΡΙΧΩΝΙΔΟΣΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ (ΜΩΚΙΣΤΑ) ΤΡΙΧΩΝΙΔΟΣ
 Στην ανατολική πλευρά της Αγίας Σοφίας, στο κοιμητήριο του χωριού υπάρχει ένα σύμπλεγμα τριών βυζαντινών ναών του 13ου αιώνα. Οι δίδυμοι ναοί Ταξιαρχών   και του Αγίου Νικολάου, καθώς και ο ερειπωμένος ναός της Αγίας Σοφίας (30 μ. βορειότερα) κτίσθηκαν κατά τη διάρκεια της Ηγεμονίας του Θωμά Νικηφόρου Αγγέλου (1296) από τη μητέρα του Άννα Κατακουζηνή. Τα μνημεία αυτά παρουσιάζουν μέγιστο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική τους δομή (τρίπλευρη ορθογωνισμένη αψίδα-δίβολα παράθυρα με πλίνθινα ημικυκλικά τόξα), το οικοδομικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε (ογκόλιθοι προερχόμενοι από το Ιερό της «Ηγεμόνης Αρτέμιδος», και τις αρχαίες   και βυζαντινές επιγραφές (επιγραφή ρωμαϊκής εποχής 2ου αι. μ.Χ. εντοιχισμένη στο νότιο τοίχο του Αγ. Νικολάου).
Μονή Φωτμού
φωτμου
Τρία χιλιόμετρα περίπου από τα λουτρά της Μυρτιάς προς βορρά, δίπλα στη λίμνη Τριχωνίδα, σε ίσιο έδαφος, βρίσκεται το Μοναστήρι του «Φωτμού». Το καθολικό είναι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο, ενώ σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που σώζεται ήταν αφιερωμένο στη Θεοτόκο. Ζωγραφίστηκε το 1589. Μεγάλο μέρος των αξιόλογων τοιχογραφιών του όμως έχουν καταστραφεί, πιθανόν από κάποια φωτιά.
Σπήλαιο Παναγίας Ελεούσας
Στην Άνω Μυρτιά βρίσκεται το σπήλαιο της Παναγίας Ελεούσας που προβάλλει στην άκρη του βράχου με θέα τον κάμπο και την λίμνη. Τα δύο μικρά σπήλαια μέσα στο βράχο δημιουργούν ένα είδος δίκοχου δίκλινου ναού.
Παρουσιάζει ενδιαφέρον για το σχήμα του, τις αξιόλογες τοιχογραφίες (τέσσερις που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα), μια επιγραφή και για ένα μικρό πτυχωτό κιονόκρανο.
Μονή Καταφυγίου
Μονή ΚαταφυγίουΜονή Καταφυγίου2
Στο χαμηλότερο σημείο μεγάλης χαράδρας μεταξύ των οικισμών Ταξιάρχη   και Δρυμώνα βρίσκεται το μικρό καθολικό παλαιού Μοναστηριού γνωστού ως «Καταφύγι» αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Αναφέρεται ότι ασκήτεψε εκεί ο Άγιος Κάλλιστος ο Καταφυγιώτης που πατριάρχευσε το 1937 στην Κων/πολη και στον οποίο αποδίδονται πολλά από τα «μυστικά» κεφάλαια της φιλοκαλίας. Στη σημερινή του μορφή δεν είναι παλιότερο του 17ου αιώνα. Το καθολικό του είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες του πρώτου μισού του 18ου αιώνα.
Μονή Ιωάννου Προδρόμου
ΤΟ-ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ-στη-Δερβέκιστα-–-Ανάληψη
Στην Ανάληψη μέσα σ’ ένα πολύ όμορφο φυσικό περιβάλλον βρίσκεται κτισμένη η Μονή του Ιωάννη του Προδρόμου. Σύμφωνα με πατριαρχικό σιγίλιο χρονολογείται τον 12ο αι. Εκεί μόνασε ο Άγιος Ιάκωβος ο Νεομάρτυρας. Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος με τρούλο και καμάρες. Η σημερινή του μορφή ανάγεται στο 1802. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1811) και ένα αργυρεπένδυτο Ευαγγέλιο του 1697 που διασώθηκε από την πλούσια βιβλιοθήκη του. Κοντά στη Μονή υπάρχει η κρήνη του Μοναστηριού (1802) δωρεά του κλέφτη Βουνόρτα. Τα τελευταία χρόνια έγινε από το Υπουργείο Πολιτισμού αναστήλωση και διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου καθιστώντας το ένα μνημείο που αξίζει να επισκεφθεί κανείς.
Μονή Αγίας Παρασκευής Μάνδρας – Κέρινα ομοιώματα
Μονή Αγίας Παρασκευής Μάνδρας – Κέρινα ομοιώματα
Στον οικισμό Μάνδρα του Θέρμου βρίσκεται το Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Η ντόπια παράδοση τοποθετεί την ίδρυση του Μοναστηριού τον 16ο αιώνα. Δύο χρονολογημένες εικόνες του τέμπλου έχουν ένδειξη το 1711. Το σημερινό καθολικό χτίσθηκε το 1831 μετά την καταστροφή από τους Τούρκους το 1825. Στο χώρο του μοναστηριού υπάρχει υπόγειο «Κρυφό Σχολειό», όπου τοποθετήθηκε πολύ ενδιαφέρουσα αναπαράσταση με κέρινα ομοιώματα.