trixonida-01

Βιοποικιλότητα

Ανακαλύπτοντας τη βιοποικιλότητα.


Η βιοποικιλότητα αποτελεί σήμερα ένα από τα αντικείμενα μελέτηςτης επιστήμης της οικολογίας και μετά τη Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ στο Ρίο της Βραζιλίας το 1992 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, αποτελεί πλέον ουσιώδες θέμα πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η βιοποικιλότητα σαν όρος αποδίδεται στον αμερικανό βιολόγο T.E. Lovejoy – αρχές της 10ετίας του 80 – και αναφέρεται στην ποικιλία μεταξύ των ζώντων οργανισμών μέσα στα χερσαία, θαλάσσια και άλλα υδατικά συστήματα καθώς και των οικολογικών συμπλεγμάτων που αυτά σχηματίζουν. Περιλαμβάνει την
ποικιλότητα ανάμεσα στα είδη, μεταξύ των ειδών και μεταξύ των οικοσυστημάτων.
Ενιαίος ολοκληρωμένος κατάλογος της βιοποικιλότητας του πλανήτη δεν υπάρχει ακόμα λόγω έλλειψης στοιχείων. Μέχρι τώρα έχουν περιγραφεί 1,4-1,8 εκατομμύρια είδη, ενώ εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός των ειδών θα πρέπει να είναι από 30 έως 100 εκατομμύρια, ίσως και περισσότερα.
Αυτή η ποικιλότητα κινδυνεύει σήμερα από τις παρεμβάσεις του ανθρώπου. Λίγοι δυστυχώς κατανοούν το μέγεθος της απώλειας αυτής αλλά έχει υπολογιστεί ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών στην εποχή μας, ο οποίος μπορεί να φτάνει και τα 3 είδη ανά ώρα!
Οι κύριες απειλές για τη βιοποικιλότητα που προέρχονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι:
 Η κλιματική αλλαγή που προκαλεί το φαινόμενο θερμοκηπίου.
–καταστροφή τροπικών δασών, λιώσιμο πάγων, ερημοποίηση με καταστροφικές συνέπειες για την ποικιλία της ζωής του πλανήτη.

Η απώλεια των ενδιαιτημάτων. Εκχέρσωση δασών, αποξηράνσεις υγροτόπων, μπάζωμα και μετατροπές σε κοίτες ποταμών, κλπ.

 Η υποβάθμισή των βιοτόπων λόγω ρύπανσης-από αγροχημικά, προϊόντα nπετρελαίου, βαρέα μέταλλα, όξινη βροχή κλπ- και ο nκατακερματισμός τους – μείωση του αρχικού μεγέθους ενός nενδιαιτήματος και υποδιαίρεσή του σε κατατμήματα, τις nπερισσότερες φορές απομονωμένα το ένα από το άλλο, τα
ονομαζόμενα “νησιά” (με την οικολογική έννοια του όρου), περιβαλλόμενα από μια “θάλασσα ανθρωπίνων δραστηριοτήτων – Κατασκευή δρόμων, εγκαταστάσεων, nεντατικών καλλιεργειών κλπ.
Η υπερεκμετάλλευση των ειδών από τον άνθρωπο- Αλόγιστο
κυνήγι, εμπόριο άγριας ζωής (Τρίτη σε μέγεθος κερδοφόρα
δραστηριότητα παγκοσμίως).

Η εισαγωγή εξωτικών ή ξενικών ειδών- διαφυγή τους στο ντόπιο περιβάλλον με αποτέλεσμα την αύξησή τους σε βάρος των γηγενών ειδών. Παράδειγμα τα τροπικά φύκια Caulerpa taxifolia ή φύκια δολοφόνοι, εις βάρος των λιβαδιών Ποσειδωνίας (1984 Μονακό).


Η βιοποικιλότητα στην Ελλάδα.


Η Ελλάδα εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης και της γεωμορφολογίας της εμφανίζει εξαιρετική ποικιλία ειδών, οικοσυστημάτων και τοπίων.
Ένας από τους βασικούς τύπους οικοσυστημάτων της χώρας μας είναι και τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή τα ποτάμια και οι λίμνες της. Σε αυτά διαβιεί μια πληθώρα ειδών του φυτικού και του ζωικού βασιλείου. Πολλές από αυτές τις περιοχές συμπεριλαμβάνονται στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο ΦΥΣΗ 2000.
Είναι δηλαδή περιοχές που οφείλουμε ως Ευρωπαϊκό Κράτος να προστατέψουμε, διατηρώντας τη βιοποικιλότητά τους προς όφελος και της ανθρώπινης ζωής.
Ανεκτίμητης αξίας π. χ. είναι τα παραποτάμια και παραλίμνια δάση για τον καθαρισμό του αέρα και του νερού, της διατήρησης των εδαφών και του περιορισμού των ξηρασιών και των πλημμυρών. Μέσα σε αυτά αναπτύσσεται ένα πλήθος ειδών της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν ενδημικά είδη, δηλαδή είδη που διαβιούν στις συγκεκριμένες
περιοχές και πουθενά αλλού στον κόσμο. nΔυστυχώς όμως τα ποτάμια και οι λίμνες μας είναι σήμερα οι άμεσοι αποδέκτες των περισσότερων ρύπων, είτε αυτοί nπροέρχονται από τη βιομηχανία, είτε από την εντατική γεωργία, ή την κακή διαχείριση των αστικών απορριμμάτων και την ασυνειδησία ορισμένων ανθρώπων.


Αλόγιστες παρεμβάσεις στα υγροτοπικά μας συστήματα τείνουν να εξαφανίσουν την ποικιλία της ζωής, αφανίζοντας συγχρόνως παραδοσιακές δραστηριότητες του ανθρώπου, δημιουργώντας έτσι μια τεράστια εσωτερική μετανάστευση, αδειάζοντας την ελληνική ύπαιθρο από τη νεολαία της και διαιωνίζοντας το πρόβλημα του μαρασμού και της οικονομικής αστάθειας.


Η προστασία της βιοποικιλότητας καθαυτή δεν έχει αποτελέσει μέχρι σήμερα κεντρικό στόχο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και των λοιπών προγραμμάτων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης, παρά μόνο στο βαθμό που αναφέρεται στην προστασία συγκεκριμένων ειδών ή οικοτόπων. Συνεπώς, το πεδίο αυτό απαιτεί σημαντική δραστηριοποίηση, ξεκινώντας από τη γνώση.
Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 5.700 είδη φυτών από τα οποία τα 1.005, δηλαδή το 18%, είναι ενδημικά. Στην Ελλάδα επίσης έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα 1.174 είδη σπονδυλωτών ζώων, αρκετά από τα οποία είναι ενδημικά της χώρας μας. Όσον αφορά τα ασπόνδυλα ζώα, όπως π.χ τα έντομα, έχουν καταγραφεί ως τώρα 4.380 είδη, αλλά εκτιμάται πως πρέπει να υπάρχουν συνολικά 30 –50.000 είδη.
Πολλά από αυτά τα είδη διαβιούν και εξαρτώνται από τους υγρότοπους.
Τουλάχιστον 138 είδη πουλιών εξαρτώνται κατά κάποιο τρόπο από τους υγρότοπους, μάλιστα ορισμένα από αυτά χαρακτηρίζονται ως παγκοσμίως απειλούμενα, όπως η Λεπτομύτα (Numenius tenuirostris), η Νανόχηνα (Anser erythropus), η Λαγγόνα (Phalacrocorax pygmaeus), ο Αργυροπελεκάνος
(Pelecanus crispus), και η Αγκαθοκαλημάνα (Hoplopterus spinosus).
Επίσης, στα ποτάμια και τις λίμνες της χώρας μας ζουν περισσότερα από 110 είδη ψαριών, από τα οποία περίπου το 30% είναι ενδημικά της νότιας Βαλκανικής.
Οι υγρότοποι αποτελούν σημαντικά ενδιαιτήματα και για θηλαστικά όπως η Βίδρα (Lutra lutra), ο Λαγόγυρος (Citellus citellus) και το

Τσακάλι (Canis aureus), που βρίσκουν εκεί τροφή και καταφύγιο τις ξηρές και ζεστές μέρες της θερινής περιόδου. Πολυάριθμα είναι επίσης τα αμφίβια και τα ερπετά. Κάποια από τα σχετικά κοινά είδη των ελληνικών υγρότοπων κινδυνεύουν με εξαφάνιση στην Ευρώπη όπως είναι ο βάτραχος Rana ridibunda, το νερόφιδο Natrix natrix και οι νεροχελώνες (οικογένεια Emydidae).


Κωνσταντία Τραμπάζαλη
Εθνολόγος Naturaliste

Τι είναι το δίκτυο Natura 2000

Το δίκτυο Natura 2000 είναι ο βασικός πυλώνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Είναι ένα δίκτυο προστατευόμενων περιοχών -το μεγαλύτερο στον κόσμο- που προστατεύει τα πλέον απειλούμενα είδη και οικοτόπους της Ευρώπης.

Οι Οδηγίες για τη φύση

Η διαμόρφωση και λειτουργία του δικτύου Natura 2000 βασίζεται στις δύο Οδηγίες της Ε.Ε. για τη φύση:

Η Οδηγία για τους οικοτόπους (92/43/EΟK), προστατεύει τη βιοποικιλότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της διατήρησης των φυσικών τύπων οικοτόπων και των ειδών φυτών και ζώων που αναφέρονται στα Παραρτήματά της. Σύμφωνα με αυτή, χαρακτηρίζονται προστατευόμενες περιοχές γνωστές ως «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης» (ΕΖΔ) για περίπου 1.500 σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα και 230 τύπους οικοτόπων.

Η Οδηγία για τα άγρια πτηνά (2009/147/EK, πρώην 79/409/EK) θεσμοθετήθηκε με σκοπό την προστασία, τη διατήρηση, και τη ρύθμιση της εκμετάλλευσης όλων των άγριων πτηνών στην Ε.Ε., καθώς και περιοχών που είναι σημαντικές για αυτά. Μέχρι σήμερα έχουν χαρακτηριστεί με βάση αυτή την οδηγία περίπου 5.300  προστατευόμενες περιοχές γνωστές ως «Ζώνες Ειδικής Προστασίας» (ΖΕΠ).

Οι προστατευόμενες περιοχές που χαρακτηρίζονται βάσει των δύο αυτών Οδηγιών συγκροτούν το δίκτυο Natura 2000. Στόχος του δικτύου είναι να προστατευθούν οι σημαντικότεροι τύποι οικοτόπων και τα απειλούμενα είδη στην ΕΕ.

Τα κράτη-μέλη πρέπει να διασφαλίζουν ότι δεν υφίσταται υποβάθμιση οικοτόπων ή όχληση ειδών σε αυτές τις περιοχές, να θεσπίσουν μέτρα προστασίας και διαχείρισης και να παρακολουθούν την κατάσταση των προστατευόμενων ειδών και οικοτόπων.

Στην Ελλάδα, το δίκτυο Natura 2000 αποτελείται από 446 περιοχές, οι οποίες καλύπτουν περίπου το 28% της χερσαίας και το 20% της θαλάσσιας έκτασης της χώρας.

Ωστόσο, το Natura 2000 δεν είναι απλώς ένα δίκτυο προστατευόμενων περιοχών. Αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι και η φύση αποδίδουν καλύτερα όταν συνεργάζονται. Στόχος του δεν είναι ο αποκλεισμός οικονομικών δραστηριοτήτων, αλλά η διασφάλιση της συμβατότητας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων με την προστασία πολύτιμων ειδών και οικοτόπων.

Έτσι, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις για τις περιοχές Natura 2000 και συγκεκριμένα α) να λαμβάνονται θετικά μέτρα, όπου χρειάζεται, για τη διατήρηση και την αποκατάσταση των συγκεκριμένων οικοτόπων και ειδών με σκοπό την καλύτερη διατήρησή τους και β) να αποφεύγονται δραστηριότητες που θα μπορούσαν να ενοχλήσουν κάποια είδη ή να καταστρέψουν οικοτόπους.

Η προσέγγιση αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι, όχι μόνο δεν αποκλείει, αλλά αντιθέτως ενθαρρύνει τις βιώσιμες μορφές δασοκομίας, αλιείας, γεωργίας και τουρισμού, κι έτσι το δίκτυο Natura 2000 διασφαλίζει ένα μακρόπνοο μέλλον για τους ανθρώπους που ζουν στις εν λόγω περιοχές και βασίζονται στις συγκεκριμένες δραστηριότητες.