Λόγω της μεγάλης γεωγραφικής έκτασης του Αιτωλικού Κράτους και της κοινής καταγωγής των Αιτωλικών φυλών (Έθνη), δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις αποδοχής ενός κοινού συστήματος “Αρχής” που έδινε τη δυνατότητα στα όργανά της να ασκούν εξουσία, τα “Παναιτωλικά” με το συντονισμό των ενεργειών των τοπικών Κοινοτήτων, κυρίως σε θέματα ασφάλειας, άμυνας, επίλυσης διαφορών με τη μορφή αμερόληπτης διαιτησίας.
Στα μέσα του 5ου π. Χ. αιώνα εμφανίζεται να υπάρχει μια Κεντρική <<Αρχή>>, μια <<Κυβέρνηση>>, ένα μόνο Έθνος, το Κοινό των Αιτωλών.
Πρέπει να σημειώσουμε όμως πως το πολίτευμα των περισσότερων Ακαρνανικών πόλεων ήταν δημοκρατικό επίσης, υπήρχε μάλιστα και εκεί ένα είδος ομοσπονδίας μεταξύ τους, το Κοινό των Ακαρνάνων. Σημαντικότερη πόλη και έδρα τους ήταν η αρχαία Στράτος.
Το πολίτευμα αυτό συνίστατο στην ομοσπονδιακή διάρθρωση, θεμελιωμένη στην αναγνώριση της ισοτιμίας και της ισοπολιτείας καθώς και στην ολοκληρωτική αυτονομία των μελών της. Διαφέρει από άλλα πολιτεύματα όπως η Δημοκρατία των Αθηνών, όπου υπάρχει στρατιωτική κυριαρχία επί άλλων μικρότερων προσαρτημένων πόλεων. Στην Αιτωλική Συμπολιτεία κανένα μέλος δεν ηγεμονεύει επί άλλων, όλοι οι οικισμοί, όσο μικροί και να είναι μετέχουν ισότιμα, εκλέγουν τους δικούς τους τοπικούς άρχοντες κα έχουν τους δικούς τους τοπικούς νόμους υπό την προϋπόθεση το πολίτευμα να είναι Δημοκρατικό. Η ομοσπονδιακή κεντρική διοίκηση καθορίζει την εξωτερική πολιτική της Συμπολιτείας (εδαφικές διαφορές πόλεων ή μελών, διπλωματικές σχέσεις με άλλα Κράτη, διοίκηση στρατιωτικών δυνάμεων) και έχει το προνόμιο να κόβει νομίσματα.
Οι Αιτωλοί έχουν άμεση δημοκρατία, όχι έμμεση όπως η Αχαϊκή Συμπολιτεία όπου η ψηφοφορία γινόταν κατά <<πόλεις>>. Στην Αιτωλική Συμπολιτεία τα όργανα της ομοσπονδιακής κεντρικής διοίκησης ήταν αιρετά και εκλέγονταν με άμεση και καθολική ψηφοφορία στην ομοσπονδιακή Συνέλευση, ανώτατο και κυρίαρχο Σώμα της Συμπολιτείας (κάτι αντίστοιχο με την Εκκλησία των Αθηνών).
Οι συμπολιτευόμενοι άρρενες Αιτωλοί συνέρχονταν δύο φορές το χρόνο σε τακτικές Συνόδους, μια την Άνοιξη, τα Παναιτωλικά, σε διαφορετικές κάθε φορά πόλεις της Συμπολιτείας και μια το Φθινόπωρο, τα Θερμικά, πάντα αυτή τη φορά στο Θέρμο.
Συμπολιτειακό σώμα ήταν η Βουλή επίσης, δηλαδή το Συνέδριο των Αιτωλών, καθώς και οι Απόκλητοι, ολιγομελές σώμα που εκλέγονταν από τη Βουλή και αποτελούσαν το Συμβούλιο του Ανώτατου Άρχοντα, του Στρατηγού. Ο Στρατηγός ή Αιτωλάρχης – άρχων του Αιτωλικού Κράτους εκλεγόταν από την ομοσπονδιακή Αιτωλική Συνέλευση και η θητεία του διαρκούσε ένα χρόνο. Εκλέγονταν επίσης άλλοι δύο επώνυμοι άρχοντες με την ίδια χρονική θητεία, ο Γραμματέας που ασχολείτο κυρίως με θέματα οικονομίας του Κράτους ως δημόσιος Ταμίας (κρατούσε το θησαυροφυλάκιο) και ο Ίππαρχος, ο οποίος διοικούσε το ιππικό (πολεμική μηχανή της εποχής) και γενικά το στρατό.
Κάθε Αιτωλός που είχε συμπληρώσει το 30ο έτος μπορούσε να βάλει υποψηφιότητα. Εκτός από τον περιορισμό του χρόνου άσκησης εξουσίας από το Στρατηγό και τους άλλους επώνυμους άρχοντες, ίσχυε και μια άλλη θεμελιακή αρχή στην οποία οφείλονταν η μακροβιότητα του Αιτωλικού Κράτους. Ήταν το καθεστώς που στερούσε από τον διατελέσαντα Στρατηγό το δικαίωμα να υποβάλει εκ νέου υποψηφιότητα για την επανεκλογή του στο ίδιο αξίωμα πριν παρέλθουν 6 έτη. Αυτό λειτουργούσε ως δικλίδα ασφάλειας, αφού δεν είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει ισχυρά ερείσματα στον κρατικό μηχανισμό που θα του επέτρεπαν να διολισθήσει ενδεχομένως στη διαφθορά και την εκτροπή από τη συμπολιτειακή νομιμότητα.
Ο θεσμός της ισοπολιτείας ίσχυε για τους πολίτες που δεν ήταν μέλη της Συμπολιτείας. Γι αυτούς ιδρύονταν αμοιβαίες σχέσεις ισοπολιτείας και τους παρέχονταν πλήρη δικαιώματα στην περιοχή όπου επέλεγαν να εγκατασταθούν όπως το δικαίωμα της επιγαμίας, δηλαδή γάμων μεταξύ πολιτών διαφορετικών πόλεων, καθώς και το δικαίωμα να αποκτήσουν γη. Άλλο ένα δικαίωμα ήταν αυτό της Ασυλίας, κατά της αυθαίρετης σύλησης των ατόμων και της διαρπαγής των αγαθών τους. Άλλος ένας θεσμός ήταν αυτός της Προξενίας που τον απένειμαν κυρίως σε ξένους ως ένδειξη τιμής και αναγνώρισης των υπηρεσιών που προσέφεραν στο Αιτωλικό Κράτος.
Σύγχρονα Κράτη όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία και η Ελβετία έχουν ως πρότυπο το αρχαίο αυτό πολίτευμα.
Η Αιτωλική Συμπολιτεία θα σβήσει το 189 π.Χ. με τη Ρωμαϊκή εισβολή και επικυριαρχία.
